چگونه بفهمیم یک ساعت‌مچی رادیوم دارد؟
در اوایل دهه 1900، فلز رادیوم با رنگ مخلوط می‌شد (حاصل این ترکیب، نوعی رنگ درخشان و شب‌تاب بود) و در برخی از عناصر اصلی صفحه ساعت، مانند عقربه‌ها و نشانگرهای آن مورد استفاده قرار می‌گرفت.در آن زمان، بیشتر زنان جوان صفحه‌های رادیومی را رنگ می‌کردند. از این رو، به دختران رادیومی (Radium Girls) مشهور بودند. این اصطلاح خیلی سریع رایج شد؛ این زنان جوان از زبان خود برای رنگ‌آمیزی و جهت‌گیری برس‌هایشان استفاده می‌کردند. بعدها مشخص شد چنین کاری باعث پدید‌آمدن بیماری استخوان‌میری (مرگ و از بین رفتن بافت استخوانی) ناشی از رادیوم می‌شود. از این رو، در سال 1930 نقاشان صفحه ساعت دیگر از دهان خود برای شکل‌دادن به قلم مو استفاده نکردند. با این حال، این امر هم‌چنان تمام خطرات مربوط به سلامتی ناشی از رادیوم را از بین نمی‌برد.
هم‌اکنون در بهترین ساعت‌های شب‌نما از مواد امن و بی‌خطری مانند رنگ Lumibrite در برند سیکو، فناوری Light Technology در برند Luminox یا Chromalight اختصاصی برند رولکس استفاده می‌شود. با این حال، اگر قصد خرید ساعت‌های قدیمی را دارید، آن‌هایی که تا پیش از اوایل دهه 1960 ساخته شده‌اند، ممکن است رادیوم داشته باشند. در این مطلب به‌طور خلاصه توضیح خواهیم داد که چگونه می‌توان فهمید ساعت شما رادیوم یا مواد خطرناک و رادیواکتیو دیگری مانند تریتیوم دارد یا خیر.
خطرات سلامتی ناشی از صفحه‌های رادیومی
رنگ شب‌نمای به‌اصطلاح رادیو-لومینسانس از سولفید روی (Zinc Sulfide) و نمک‌های رادیوم تشکیل شده است. رادیوم یک عنصر رادیواکتیو است که اولین بار توسط ماری و پیر کوری در سال 1898 کشف شد. اولین بار از این عنصر به‌عنوان یکی از راه‌های درمان سرطان استفاده شد. با این حال، رادیوم به‌دلیل درخشان‌بودنش، که در آن زمان برای بسیاری جذاب بود، در سایر اشیاء روزمره مانند ظروف غذاخوری، رنگ‌ها و حتی در آب آشامیدنی نیز استفاده می‌شد. متأسفانه چندین سال و دهه طول کشید تا مردم متوجه شدند که این عنصر، اثرات مضر و حتی کشنده‌ای روی بدن انسان دارد.
رادیوم از خود تشعشعات آلفا، بتا و گاما ساطع می‌کند. به همین دلیل در زمره فلزات پرتوزا طبقه‌بندی می‌شود. تشعشعات ساطع‌شده ممکن است پس از بلعیده‌شدن یا حتی استنشاق با سلول‌های انسان تعامل داشته باشند و به آن‌ها آسیب‌های جدی برسانند. درباره‌ی دختران رادیومی که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد، لیسیدن برس‌های رنگ باعث شده بود تا آن‌ها مقداری رنگ رادیواکتیو را ببلعند. پس از چند سال، بسیاری از آن‌ها به سرطان استخوان مبتلا شدند. علاوه بر این، رادیوم زمانی که به گاز رادون (یک سرطان‌زای قوی) تجزیه می‌شود، ممکن است موجب سرطان ریه گردد. به‌دلیل خطرات جدی ناشی از رادیوم، ساعت‌سازان از دهه 1970 به بعد استفاده از این فلز را در صفحه‌های ساعت را متوقف کردند.
چگونه بفهمیم یک ساعت‌مچی رادیوم دارد؟
مطمئن‌ترین راه برای این‌که بفهمیم ساعت‌مان دارای رادیوم (یا مواد رادیواکتیو دیگر) است یا خیر، استفاده از شمارشگر گایگر (Geiger) است. هم‌چنین ممکن است نشانه‌هایی روی صفحه ساعت شما وجود داشته باشد.
اگر ساعت شما کاملاً قدیمی و سوئیسی است (تولید قبل از دهه 1960 در سوئیس)، پس به احتمال زیاد دارای رنگ رادیو-لومینسانس است.
اگر ساعت شما سوئیسی است اما پس از سال 1998 ساخته شده است، احتمالاً از LumiNova در صفحه‌ی آن استفاده شده است. هم‌چنین حرف «R» یا «Ra» روی صفحه نیز ممکن است روی ساعتتان وجود داشته باشد که در واقع نشان‌دهنده‌ی وجود رادیوم در آن است.
در ساعت‌های رولکس (Rolex) و تودور (Tudor)، رادیوم تا سال 1963 ماده‌ای استاندارد در فرایند تولید ساعت بود. از آن زمان به بعد، رولکس شروع به استفاده از تریتیوم به جای رادیوم در ساعت‌های خود کرد. اگرچه عنصر یادشده از رادیوم ایمن‌تر است، اما هم‌چنان رادیواکتیو است. در اکثر ساعت‌های رولکس که از تریتیوم استفاده می‌کنند، علامت‌های «SWISS T<25» یا «T Swiss T» زیر نشانگر ساعت 6 درج شده است. برخی از نمادهای اضافی روی صفحه‌ی ساعت، نشانگر میزان رادیوم موجود در ساعت هستند.
سطوح کم‌تشعشع (مطابق با مقررات کمیسیون انرژی اتمی) با علامت تعجب و نقطه زیر نشانگر ساعت 6 نشان داده می‌شوند؛ یا اگر بعد از سال 1963 به بعد تولید شده باشدد، با یک خط روی صفحه نشان داده می‌شوند. هم‌چنین برای تعیین این‌که آیا ساعت شما رادیوم دارد یا خیر، می‌توانید بررسی کنید که در تاریکی درخشش ضعیفی داشته باشد و وقتی در معرض نور خورشید قرار می‌گیرد، شارژ نشود. صفحه‌های رادیومی ممکن است بعد از چندین سال یا دهه، درخشش خود را از دست بدهند؛ اما این بدین معنی نیست که دیگر رادیواکتیو نیستند. هزاران سال طول می‌کشد تا رادیوم به‌صورت کامل تجزیه شود.
اگر صفحه ساعت شما رادیوم داشت، چه‌کار باید بکنید؟
اگر متوجه شدید که ساعت شما دارای صفحه‌ی رادیومی است، لازم نیست وحشت‌زده شوید و بلافاصله آن را دور بیندازید. به یاد داشته باشید، رادیوم تنها در صورت استنشاق یا بلعیده‌شدن مضر خواهد بود. بنابراین موضوعی که باید به خاطر سپرد این است که هرگز خودتان اجزای ساعت را از هم جدا نکنید. آن را دست‌نخورده در مکانی امن و دارای تهویه مناسب نگهداری کنید. چرا چنین ساعت‌هایی باید در مکانی با تهویه مناسب نگه داشته شوند؟ چون همان‌طور که بالاتر به آن اشاره شد، رادیوم ممکن است به گاز سرطان‌زای رادون تبدیل شود که می‌ةواند به بیرون ساعت نفوذ کند. از این رو، ساعتی که دارای صفحه‌ی رادیومی است، نباید در یک اتاق کوچک و با تهویه ضعیف نگهداری شود تا بتوانید از غلظت بالا و خطرناک گاز رادون جلوگیری کنید.
بهترین گزینه‌ی پیش رویتان این است که آن نزد یک متخصص حرفه‌ای ساعت‌های قدیمی ببرید که تجربه کار با رادیوم را داشته است. آن‌ها می‌توانند قطعات رنگ‌شده را برای شما تعویض و با مواد درخشان مدرن‌تر جایگزین کنند.
با این حال، اگر نمی‌خواهید به هیچ وجه با رادیواکتیویته (پرتو افشانی) رادیوم و گاز رادون سر و کار داشته باشید، بهتر است ساعت را به‌طور کامل کنار بگذارید. تعداد زیادی از کلکسیونرهای ساعت هستند که رادیوم موجود در ساعت‌هایشان مانع استفاده‌ی آن‌ها از چنین ساعت‌هایی نمی‌شود؛ چه بسا ممکن است از آن‌ها سود نیز ببرند.