چرا ساعت‌های پلاتینیومی گران‌تر از ساعت‌های طلا هستند؟

قطعاً نوعی ارتباط بین روان انسان و طلا وجود دارد، بنابراین وقتی ماده‌ای از طلا هم گران‌بهاتر شمرده می‌شود، واقعاً احساس آدم را برمی‌انگیزد. بااین‌حال، «گران‌بهایی» حقیقتاً یک عامل تعیین‌کننده و قطعاً عاملی نیست که روی دلار واقعی تأثیر بگذارد. در حقیقت، بسیاری از افراد وقتی می‌فهمند که در زمینۀ مواد خام، طلا به لحاظ وزن از پلاتینیوم گران‌تر است، شوکه می‌شوند. بعضی افراد می‌کوشند تا با چند جواب ساده از زیر توضیح این مورد در بروند، ولی واقعیت در مجموعۀ کاملی از حقایق متناقض قرار دارد.

نایابی

بیشتر پلاتینیوم به‌عنوان محصول استخراج جانبی مس و نیکل تصفیه می‌شود، اما آن را می‌توان به شکل قطعه هم پیدا کرد. باور کنید یا نه، جواب این سؤال که کدام فلز گران‌بها است نیز ساده نیست. چند فاکتور متفاوت وجود دارد، اما فاکتورهای مهم در این مورد وفور و در دسترس بودنش است. وفور به توزیع یک عنصر روی کرۀ زمین است و به‌صورت متوسط فرضی اندازه‌گیری می‌شود. اگر قرار بود بخشی از یک سنگ تخیلی را بِکنید، محتوای پلاتینیوم آن در مقایسه با 0.004 قسمت بر میلیون، 0.005 می‌بود. هر دو ارقام ناچیزی هستند، ولی این اعداد نشان می‌دهند که عنصر پلاتینیوم درواقع 25% بیشتر وافرتر از طلا در طبیعت است، پس پلاتینیوم فراگیرتر است؟

وفور طلا در مقابل وفور پلاتینیوم

خب خیر. طلا شاید کمیاب باشد ولی بسیار حائز اهمیت است. طلا تقریباً اساس کل ارزهای جهان است و همچنین در جواهرات و در الکترونیک استفاده می‌شود و صدها کاربرد دیگر دارد. این که در طول تاریخ هجوم‌های بسیاری برای کشف طلا وجود داشته بی‌دلیل نیست، اما چیزی به نام هجوم برای کشف پلاتین وجود ندارد. به طور متوسط سالانه حدود 18 تا 20 برابر بیشتر از پلاتین، طلا استخراج می‌شود که دلیل آن تقاضا و چندمنظوره بودنش است. به‌غیراز جواهرات، که حدود یک‌سوم بازده سالانه را به خود اختصاص می‌دهد، بیشتر پلاتینیوم برای ساخت مبدل‌های کاتالیزوری به سمت صنایع خودروسازی می‌رود. کاربردهای دیگر شامل پالایش شیمیایی، برخی از کاربردهای الکتریکی و صنایع پزشکی است، اما به‌طور کلی، طلای بسیار بیشتری برای ساخت جواهراتی مانند ساعت وجود دارد.

چگالی

فلزات گران‌بها را بر اساس وزن قیمت‌گذاری می‌کنند، که ذاتاً ارزش آنها را به چگالی گره می‌زند. پلاتینیوم سومین فلز پرچگالی‌ترین زیر ایریدیوم و اسمیم است که چگالی آن 21.45 گرم بر سانتی‌متر مکعب است. طلا با 19.32 گرم بر سانتی‌متر مکعب در رتبۀ هفتم این فهرست قرار دارد. این تفاوت 11 درصد است. هنگامی که جواهری ساخته می‌شود که باید با ابعاد خاصی مانند اندازۀ انگشتر یا قاب ساعت مطابقت داشته باشد، به این معنی است که برای ساختن چیزی به همان اندازه به پلاتینیوم 11 درصد بیشتر از وزن طلا نیاز است. باتوجه به اینکه طلا بیش از دوبرابر قیمت پلاتینیوم به‌عنوان یک ماده است، هنوز دلیل گران‌تر بودن جواهرات پلاتینیوم از طلا را در برنمی‌گیرد. برای این قضیه باید به خلوص بیشتر بپردازیم.

خلوص

تا به اینجا درمورد خالص‌ترین فرم طلا و پلاتینیوم صحبت کرده‌ایم، اما استفاده از فلزات خالص گران‌بها به‌عنوان جواهرات عموماً کار ایدئالی نیست. طلای 24 عیار و پلاتینیوم خالص کاملاً نرم هستند و حتی اگر از بدترین فرم تغییر شکل آنها جلوگیری کنید، خراش خیلی سریع سراسر آن را می‌گیرد. به همین دلیل، برای اطمینان از دوام آنها باید با فلزات دیگر آلیاژ شوند. این روزها، اکثر قاب‌های ساعت طلا از طلای 18 عیار ساخته شده‌اند، یعنی تقریباً 75 درصد خالص هستند. این 25% باقی مانده تفسیر آزاد است و می‌توان از «دستورالعمل‌های» مختلفی برای دستیابی به رنگ‌های فلزی مختلف مانند زرد، قرمز رزی یا طلای سفید استفاده کرد. طلای 14 و 9 عیار هم در بین ساعت‌های قدیمی بسیار رایج هستند، اما با افزایش شکاف بین ساعت‌های لوکس و مقرون‌به‌صرفه، از مد افتادند.

پلاتینیوم پیش از استفاده در جواهرات آلیاژ می‌شود، اما نه به همان میزان. رایج‌ترین آلیاژ پلاتینیوم برای ساعت‌سازی Pt 950 است، اما Pt 9000 هم گاهی اوقات به چشم می‌خورد. این رتبه‌بندی به قسمت بر هزار اشاره دارد، که اساساً به معنای 95% یا 90% پلاتینیوم خالص وزنی است. سایر فلزات مورداستفاده در آلیاژهای پلاتینیوم نیز معمولاً بسیار گران‌تر از مس و نقره هستند که معمولاً در آلیاژهای طلا استفاده می‌شوند، مانند روتنیوم و ایریدیوم. این به هزینه نهایی کلی کمک می‌کند.

کارایی

یکی از جواب‌هایی که برای پرسیدن اینکه چرا ساعت‌های پلاتینیوم گران‌تر هستند این است که کارکردن با آنها دشوارتر است. به‌طورکلی، این حرف درستی است، اما باز هم ملاحظات زیادی وجود دارد که این استدلال را به چالش می‌کشد. اولین مورد این است که قاب‌های ساعت ماشینی می‌شوند و ریخته‌گری نمی‌شوند، به همین دلیل است که ترکیب Pt950 با روتنیوم بیشتر مورداستفاده قرار می‌گیرد. این یکی از سخت‌ترین آلیاژهای پلاتینیوم در حدود 4.5 در مقیاس سختی موس (Mohs) است، و درحالی‌که آن را به یک کابوس برای جواهرات دست‌ساز پیچیده تبدیل می‌کند، در واقع هنگام ماشین‌کاری بسیار قابل‌کنترل‌تر است. جواهرسازان پلاتینیوم را «صمغی» توصیف می‌کنند، بنابراین سختی در واقع می‌تواند به تمیزتر شدن فلز کمک کند و کار لازم برای تمیزکردن آن را کاهش دهد. مطمئناً انعطاف‌پذیری آن بسیار کمتر از طلا است، اما این می‌تواند به نفع آن در دنیای ساعت باشد.

هرچند معنی این موضوع این نیست که پلاتین از طلا راحت‌تر است، زیرا طلا ماده‌ای بسیار مناسب است. به‌خوبی خم می‌شود، برش و سوهان و صیقل می‌خورد و این یکی از دلایلی است که هزاران سال در جواهرات موردتوجه بوده است. پلاتینیوم نیز راحت‌تر آلوده می‌شود و شما نمی‌توانید از همان مجموعه ابزاری که برای طلا استفاده می‌کنید روی پلاتینیوم هم استفاده کنید. این هزینه تجهیزات اضافی همراه با افزایش نیروی کار و مهارت‌های موردنیاز برای مقابله با آن را معرفی می‌کند. پلاتینیوم همچنین به ترکیبات صیقل دهنده خاصی نیاز دارد زیرا ترکیب Pt950 Ru در برابر سایش کاملاً مقاوم است و این همان چیزی است که به آن کمک می‌کند تا درخشندگی خود را علاوه بر مقاومت در برابر خوردگی افسانه‌ای حفظ کند.

تمرین

اجازه دهید بی‌خیال تئوری‌ها شویم و گِرم به گِرم و دلار به دلار با مقادیری که از لحاظ سهولت به عدد صد نزدیک می‌شود، بررسی کنیم. نمودارهای بالا هزینه‌هایی مواد دقیق یک قاب ساعت فرضی با حجم 2.96 سانتی‌متر مکعب را فهرست می‌کنند. با ترکیب طلای زرد 18 عیار استاندارد از طلا، نقره و مس، به وزنی دقیقاً 50 گرم و چگالی 16.9 گرم بر سانتی‌متر مکعب می‌رسیم. باتوجه‌به چگالی 20.98 گرم بر سانتی‌متر مکعب آلیاژ Pt 950 روتنیوم می‌توانیم وزن کل 62.07 گرم را پیش‌بینی کنیم. ما همچنین دستورالعمل‌های آلیاژهای خود را می‌دانیم، و از آنجا می‌توانیم هزینۀ دقیق هر یک از فلزات را همان‌طور که در زمان نگارش این مقاله هستند، بفهمیم. واضح است که حتی باتوجه‌به خلوص و چگالی پلاتینیوم، طلا همچنان گران‌تر است. آیا چالش‌های مختلف تولید پلاتینیوم واقعاً چنین حق بیمه قابل‌توجهی را توجیه می‌کند؟ به‌هرحال، اگر ما در مورد تفاوت قیمت 8900 دلاری بین رولکس طلای زرد و پلاتینیومی سال 1908 صحبت می‌کنیم، باید گفت که «کارکردن با آن» سخت‌تر است. آیا عوامل دیگری هم وجود دارد؟

بازاریابی

همان‌طور که قبلاً گفتم، هر چیزی که گران‌بهاتر از طلا به نظر برسد بدون شک جذاب است. بنابراین جواهرسازان و ساعت‌سازان علاقۀ خاصی به این دارند کاری کنند که فلزات ارزان‌تر را دست نیافتنی‌تر، تخصصی‌تر و با ارزش‌تر به نظر برسند. همان‌طور که بررسی کردیم، دلایل موجهی وجود دارد که چرا یک قطعه جواهر پلاتینیوم میتواند گران‌تر از یک قطعه طلای مشابه باشد، با این حال این امر در قلمرو جواهراتی که توسط شخصی روی نیمکت با ابزار دستی ساخته شده، بسیار معتبرتر است. یک قاب ساعت، حتی اگر به‌صورت دستی ساخته شده باشد، به دلیل ماشینکاری و سختی آلیاژ پر استفادۀ Pt 950 روتنیوم، مشمول معیارهای یکسانی نیست. پلاتینیوم از زمان پالایش خود در اواخر قرن هجدهم هویت برجستۀ خود را حفظ کرده است و کارت های بانکی «پلاتینیوم»، طرح های جوایز و فروش آلبوم که همگی بیشتر از سطح «طلا» در نظر گرفته می‌شوند، ایدۀ انحصاری بودن آن را طور روزانه توسط قوت می‌بخشند. وقتی اینطور توضیح داده می‌شود کمی شبیه یک توطئه به نظر می رسد، اما در واقع این فقط یک بازاریابی نیرومند است.

فواید

انداختن ساعت‌ها و جواهرات پلاتینیوم قطعاً فوایدی هم دارد. بحثی درمورد پنهان‌کردن ثروت به وجود می‌آید و اینکه احتمال سرقت طلای سفید کمتر طلای زرد است، اما می‌توان این موضوع را باتوجه‌به موجود بودن آلیاژهای طلای سفید نادیده گرفت. بزرگ‌ترین فایدۀ آن سفتی و سختی‌اش است که در مقایسه با میزان طلای 18 عیار مقیاس سفتی موس 4.5 را دارد. در مجموع، این مدل در طول عمر خودش آن‌چنان خراش برنمی‌دارد و درخشندگی دلبر خود را حفظ می‌کند. وزن این فلز را نمی‌توان ساده کنار گذاشت چراکه وزن غالباً به کیفیت بالا مرتبط است و روی مچ دست احساس بهتری می‌دهد. پلاتینیوم عنصر بسیار باثباتی است، برای همین کدرشدنش بعید است، ولی مجدداً عرض کنم که کدرشدن طلای عیار بالا هم بعید است. اینکه آیا این فواید ارزش افزایش قیمت را دارند یا نه واقعاً تصمیمی است که به شما و جیبتان بستگی دارد.