کوچک ترین ساعت مچی های جهان
صنعت ساعت دو نیروی عمده دارد که بهعنوان افراد تاریخنگار عمل میکنند. یک نیرو گروهی از کلکسیونرهای مشتاق هستند که دانش را ذخیره و لحظه به لحظۀ جزئیاتی را که میتوانند ضبط میکنند، و نیروی دوم دپارتمانهای بازاریابی برندهایی هستند که ممکن است برای کنترل میراث کارفرماهایشان در اذعان عمومی، واقعیتهای مشخص را ذکر نکنند یا در آنها غلو کنند. متأسفانه برای ماهایی که عمیقاً عاشق جنبۀ تاریخی سرگرمی جمعآوری هستیم، اشخاص نیروی دوم هستند که نهایتاً اطلاعات بیشترشان را پخش میکنند. زمانی که تحقیقم را درمورد کوچکترین ساعت ساختهشده آغاز کردم، وقتی دیدم کسی پیشازاین فهرستی نهایی تهیه نکرده شوکه شدم، ولی این موضوع من را به یک کشف خارقالعاده سوق داد.
پیش از جنگ جهانی اول استفادۀ همگانی از ساعتمچی میان مردان بیشتر یک تکه جواهر محسوب میشد تا ابزاری کاربردی برای بهخاطرداشتن زمان. اگر نگوییم هزاران، صدها برند وجود داشت که عملاً ساعتهای کوچکی برای خانمها میساختند؛ به کوچکی ناخن شست دست بودند و از طناب یا زنجیر بهعنوان بند استفاده میکردند. تعداد کمی از ساعتسازها بودند که صبر یا توانایی سرویس کردن موتور مکانیکی به این کوچکی را داشتند، و به همین علت سرانجام بسیاری از این ساعتها فرسودهشدن بود نه تعمیر یا اینکه خیلی راحت سر از سطل آشغال درمیآوردند. مد روز خیلی سریع به طرف ساعتهای بزرگتر برای خانمها و آقایان رفت، ولی یک ساعت به این کوچکی قطعاً یک مورد بسیار اعجابانگیز دارد که به راحتی خوانده نمیشود، مثل ساعتی برای پریها.
اگر درمورد کوچکترین ساعت یا موتور تحقیق کنید، خیلی زود با هزاران گزینه دربارۀ ساعت جاگر لیکولتر کالیبر 101 روبهرو خواهید شد. این ساعت قدیمیترین ساعت با موتور مکانیکی است که همچنان دارد تولید میشود و از قضا کوچکترین ساعت ساخته شده است. در بین دیگر ساعتهای مکانیکی کوچک بولگاری پیکولیسمو کالیبر BVL 100، بلنکپین لیدیبِرد R550 و لِ تمپس منیوفکچرز LTM1000 قرار دارد. با اینکه ساعتهای حیرتآوری هستند، بنده از صفت «مکانیکی» راضی نبودم. اگر جاگر لیکولتر توانست بهصورت دستی موتور متحرک بسازد که اندازۀ 14 میلیمتر در 4.8 میلیمتر در 3.4 میلیمتر باشد، پس شرکت دیگری مطمئناً میتواند کالیبر کوارتز بسازد که کوچکتر هم باشد.
باتوجهبه اینکه اکثر قریب بهاتفاق علاقهمندان به ساعت آقایان هستند و ترجیحشان ساعتهای مکانیکی است، فهمیدن این موضوع که بحث زیادی دربارۀ ساعتهای کوارتز کوچک زنانه نبوده است، نباید غافلگیرکننده باشد. جدا از تلاش صرف برای بررسی دقیق تمام ساعتهایی که تابهحال ساخته شده و نشان کردن کوچکترین ساعتها، مطمئن نبودم که امکان دارد جوابهایی قطعی دربارۀ کوچکترین ساعتها دستگیرم شود. این قضیه تا زمانی بود که به یک موضوع برخوردم: جدول زمانی دستاوردهای ساعت سیتیزن در وبسایت استرالیاییشان. داخل سایت به سال 1967 بدون اینکه عکس یا اطلاعات بیشتری ذکر شده باشد، ادعای سادهای کرده بودند که در آن زمان کوچکترین ساعت زنانه در دنیا را ساختهاند.
اگر شرکت سیتیزن واقعاً ادعای معتبری در خصوص کوچکترین ساعت در دنیای پیش از کوارتز داشت، پس این اتفاقی عظیم و ناگوار برای جاگر لیکولتر کالیبر 101 بوده است. وقتی بیشتر تحقیق کردم، همچنین یافتم که شرکت سیتیزن در 1980 «کوچکترین ساعت» دیگر و در 1998 «کوچکترین موتور خورشیدی» را روانۀ بازار کرده بود. واضح است که سیتیزن با ساعتهای کوچک غریبه نبوده است که روی آنها تأکید نکرده باشد، و به همین خاطر من باید تهتویش را درمیآوردم. ولی کسی را در شرکت سیتیزن نداشتم، بنابراین از طریق وبسایتشان برای آنها پیام فرستادم و انتظار داشتم من را به فردی ارجاع بدهند یا کلاً جوابم را ندهند. چیزی که انتظارش را نداشتم جوابی بود که ظرف دو ساعت دادند و دقیقاً چیزی را که دنبالش بودم در اختیارم گذاشتند.
نمایندۀ خدمات مشتری در شرکت سیتیزن لینکهای موتور جستوجوی مدلهای قدیمی خودشان را که کاملاً به زبان ژاپنی بود و میتوانید اینجا پیدایشان کنید، برای من فرستاد. راز و رمزهایی که برایم به وجود آمده بود با کمک گوگل ترنسلیت حلوفصل شد. نام مدل 1967 هایلوک (Hi-Look) بود که 21-جوئل کالیبر 1300 منبع قدرتش بود و آن زمان کوچکترین موتور سهزمانه محسوب میشد. این یک وجه تمایز بسیار مهم است، و متأسفانه همچنان نمیتوانم ابعاد دقیق موتورها را پیدا کنم.
جلوتر به سال 1998 که بیاییم، با ساعت زنانۀ اکسید اکو درایو با کالیبر B030 مواجه میشویم که کوچکترین ساعت سهزمانه با شارژ خورشیدی است. گرچه این موتور و شاخههایش در طراحیهای مختلف ساعت استفاده شدهاند و خازنهای قابل شارژ دارند و همچنان برای خرید موجود هستند، بنده نتوانستم ابعاد موتور این مدل را هم پیدا کنم.
گل سرسبد همۀ این ساعتها، سیتیزن مدل اکسید گولد از سال 1980 است. طیف ساعت اکسید گولد در سال 1978 وقتی کالیبر 7900 تولید شد هم خوش میدرخشید چون با اندازۀ 0.98 میلیمتر اولین موتور نازکتر از یک میلیمتر بود. برای درک موضوع، 44 سال بعدازاین ساعت نازکترین ساعت مکانیکی دنیا ریچارد میل UP-01 فِراری با قطر 1.75 میلیمتر است که ضخامت آن تقریباً دوبرابر است. اما کارکنان سیتیزن از نازکیِ صرف رضایت خاطر نداشتند. مقیاسهای کالیبر 1500، 9 میلیمتر در 7 میلیمتر در 2 میلیمتر است که به لحاظ حجم تقریباً نصف اندازۀ جاگر لیکولتر کالیبر 101 است. این حجم را در ساعتهایی مانند اکسید گولد قرار دادند تا میزان تزئینی را که میتوانستند در محفظهای کوچک بگذارند، بیشتر کنند و حتی برای ساعتهای بسیار ریزی که به انگشتر وصل میشدند، استفاده شدند. تا جایی که میتوانم بگویم، کالیبر 1500 کوچکترین ساعت آنالوگی خواهد ماند که تابهحال ساخته شده است، البته فارغ از تکنولوژی دیجیتالی یا اتمی که میتوانند به اندازۀ یک میلیمتر مکعب باشند.
