نگاهی عمیق به هنر و نوآوری پشت تقویم‌های سالانه و اینکه چرا در دنیای ساعت‌سازی سطح بالا (Haute Horlogerie)، آنطور که باید و شاید به آن‌ها توجه نشده است.

«معیار سنجش یک ماشین، رضایتی است که به شما می‌دهد. هیچ معیار دیگری وجود ندارد. اگر ماشین به شما آرامش بدهد، درست کار می‌کند. اگر اذیتتان کند، یک جای کارش ایراد دارد، مگر اینکه یا ماشین را عوض کنید یا دیدگاهتان را.» – رابرت پیرسیگ

تا حالا شده تو یک امتحان نمره ۱۹.۷۵ بگیرید؟ آنقدر به نمره کامل نزدیک بوده‌اید که حس می‌کنید تقریباً شکست خورده‌اید.

دیدگاه، چیز خیلی عجیبی در زندگی است. قهرمان یک نفر می‌تواند ضدقهرمان دیگری باشد. نمره ۱۹.۷۵ می‌تواند به اندازه ۲۰ ارزشمند باشد و یک ساعت با تقویم سالانه (Annual Calendar) هم اگر نگاهمان را کمی تغییر دهیم، می‌تواند به همان اندازه یک ساعت با تقویم دائمی (Perpetual Calendar) جذاب و ستودنی باشد.

این دقیقاً همان نگاهی است که من به تقویم‌های سالانه در مقایسه با تقویم‌های دائمی دارم. با اینکه هر دو شاهکارهای دنیای ساعت‌سازی هستند، اما تقویم‌های سالانه گاهی حس یک محصول درجه دو یا یک کمبود در هنر ساعت‌سازی را منتقل می‌کنند، فقط به این دلیل که «دائمی» نیستند. امیدوارم بتوانم این تصور را تغییر دهم. تقویم‌های سالانه اغلب زیر سایه همتایان دائمی خود نادیده گرفته می‌شوند، در حالی که کاملاً لیاقت این را دارند که در کانون توجه دنیای ساعت‌سازی قرار بگیرند.

یک پیش‌زمینه کوتاه در مورد تقویم‌های دائمی

اولین تقویم دائمی شناخته‌شده، یک ساعت جیبی بود که توماس ماج (Thomas Mudge) در سال ۱۷۶۲ ساخت. اما این «پاتک فیلیپ» بود که در سال ۱۸۸۹، اولین موتور تقویم دائمی برای ساعت مچی را به نام خود ثبت اختراع کرد. بعدها در سال ۱۹۲۵، این فناوری در اولین ساعت مچی با تقویم دائمی پاتک فیلیپ به کار گرفته شد؛ ساعتی که به سفارش یک کلکسیونر ساخته شد و تکمیل آن دو سال طول کشید.

در سال ۱۹۲۹، «بریژیت» (Breguet) با مدل پیشگامانه خود یعنی Ref. 4244، انقلابی در ساعت‌سازی به پا کرد. این ساعت یک تقویم دائمی با پرش آنی (Instantaneous) بود که از حدود ۱۰۰ قطعه با طراحی پیچیده ساخته شده بود. سیستم نوآورانه «پرش» در این ساعت، تمام عملکردهای تقویم را به طور همزمان هماهنگ می‌کرد. این شاهکار در سال ۱۹۳۴ به قیمت ۱۱,۰۰۰ فرانک سوئیس خریداری شد و بعدها در یک حراجی کریستیز در سال ۲۰۱۱ به قیمت حیرت‌انگیز ۴۷۵,۶۱۸ دلار دوباره به فروش رسید.

با وجود دستاورد بریژیت، دنیای تقویم‌های دائمی به پاتک فیلیپ تعلق دارد. این برند در سال ۱۹۳۷، پیشگام ساخت ساعت‌های مچی با تقویم دائمی رتروگرِید (Retrograde) شد و به دنبال آن در سال ۱۹۴۱، اولین ساعت مچی با تقویم دائمی که به تولید انبوه رسید، یعنی مدل Ref. 1526 را عرضه کرد. پاتک همچنین در سال ۱۹۴۴ با معرفی اولین ساعت مچی تقویم دائمی با ثانیه‌شمار مرکزی (Sweep Seconds) با کد Ref. 1591 تاریخ‌ساز شد. تا سال ۱۹۵۱، این برند با مدل Ref. 2497 این پیچیدگی (Complication) را به صورت سریالی تولید می‌کرد. معرفی یک تقویم دائمی اتوماتیک (Self-winding) در سال ۱۹۶۲ با مدل نمادین Ref. 3448 آغاز شد؛ یک نقطه عطف که هیچ ساعت‌ساز سوئیسی دیگری تا ۱۶ سال تمام نتوانست به آن دست پیدا کند. علاوه بر این‌ها، پاتک فیلیپ اولین برندی بود که در سال ۱۹۴۱ یک کرنوگراف با تقویم دائمی تولید کرد. (انگار شعارشان این بود: یا اول باش یا هیچی!)

خلاصه کلام، یک تقویم دائمی اگر به طور مداوم کوک شده باشد، هرگز نیازی به تنظیم مجدد ندارد. این ساعت ماه کوتاه فوریه، چهار ماه ۳۰ روزه و سال‌های کبیسه را در محاسبات خود لحاظ می‌کند. البته استثنائاتی هم وجود دارد، به ویژه سال ۲۱۰۰ که در تقویم میلادی سال کبیسه محسوب نمی‌شود. سال‌های کبیسه عموماً سال‌هایی هستند که بر ۴ بخش‌پذیرند، به جز سال‌های سرِ سده که بر ۴۰۰ بخش‌پذیر نباشند. بنابراین، سال‌های ۱۷۰۰، ۱۸۰۰، ۱۹۰۰ و ۲۱۰۰ کبیسه نیستند، در حالی که ۱۶۰۰، ۲۰۰۰ و ۲۴۰۰ کبیسه هستند. همین پارسال بود که IWC از «تقویم ابدی» (Eternal Calendar) خود رونمایی کرد که این تغییرات را هم در نظر می‌گیرد، اما آن دیگر داستان دیگری است.

جذابیت تقویم دائمی در توانایی آن برای دقیق ماندن بدون نیاز به تنظیم مجدد است. با این حال، کوک نگه داشتن مداوم یک ساعت می‌تواند دردسرساز باشد و هر کسی که یک بار تقویم دائمی را تنظیم کرده باشد، می‌داند که چقدر کار خسته‌کننده‌ای است.

چالش تقویم سالانه

تقویم‌های سالانه، همانطور که از نامشان پیداست، سالی یک بار نیاز به تنظیم دارند. با این حال، آن‌ها طول‌های مختلف ماه‌ها را در طول سال، به جز ماه فوریه، در نظر می‌گیرند. با توجه به قیمت بسیار پایین‌تر، این زحمت کوچک به نظر یک معامله کاملاً منصفانه می‌آید. تقویم‌های سالانه یک گزینه هوشمندانه و باارزش برای کسانی هستند که دوست دارند یک ساعت با تقویم پیچیده (روز، تاریخ، ماه) با قیمتی دست‌یافتنی‌تر داشته باشند.

تقویم‌های سالانه می‌توانند به همان اندازه تقویم‌های دائمی، و حتی بیشتر، به شما حس رضایت بدهند.

به نظرم آدم با ساعت‌هایش، همینطور که آن‌ها را جمع می‌کند و به دست می‌اندازد، یک جور رابطه خاص برقرار می‌کند. هر روز صبح، وقتی اسپیدمسترم را دستم می‌کنم، از کوک کردنش لذت می‌برم. صدای کلیک چرخ‌دنده‌ها، دیدن اینکه عقربه ثانیه‌شمار دوباره جان می‌گیرد، و اینکه می‌دانم من دارم به این شیء بی‌جان، زندگی می‌بخشم، پیوندی متفاوت ایجاد می‌کند تا اینکه ساعتی را برداری که از قبل در حال کار کردن است. تقویم‌های دائمی شاهکارهای مهندسی فوق‌العاده‌ای هستند، اما وقتی تنظیم شوند و دائماً کوک باشند، دیگر می‌توانید فراموششان کنید. در مقابل، یک تقویم سالانه مثل یک دوست قدیمی است که فقط سالی یک بار با او گپ می‌زنید—دقیقاً در ماه فوریه. مکالمه دقیقاً از همان‌جایی که دفعه قبل تمام شده بود، ادامه پیدا می‌کند و هیچ چیز را از دست نمی‌دهید.

اولین مدل — رفرنس 5035

چیزی که در اصل یک نسخه ساده‌شده از تقویم دائمی بود، برای اولین بار در سال ۱۹۹۶ در قالب یک ساعت مچی با مدل Ref. 5035 پاتک فیلیپ معرفی شد. از نظر فنی، تقویم سالانه یک دستاورد بزرگ بود. با اینکه در ابتدا بعضی از کلکسیونرها به آن روی خوش نشان ندادند، اما با گذشت زمان، دیدگاه‌ها تغییر کرد.

اینکه چرا بین معرفی ساعت تقویم دائمی و ساعت تقویم سالانه بیش از ۷۰ سال فاصله افتاد، جای بحث دارد. احتمالاً پاتک فیلیپ متوجه یک شکاف بزرگ در کاتالوگ محصولاتش بین ساعت‌های ساده و پایه‌ای (مثل کالاتراوا) و ساعت تقویم دائمی Ref. 3940 شده بود.

همانطور که یکی از دوستانم، جک، یک بار به من گفت: «وقتی می‌خواهی ساعتی بسازی که آخر ماه نیاز به تنظیم نداشته باشد، دیگر چرا لقمه را دور سرت بگردانی و یک راست نروی سراغ تقویم دائمی؟»

جالب اینجاست که تعداد قطعات اولین تقویم سالانه پاتک از تقویم دائمی‌اش بیشتر بود. با این وجود، گفته می‌شود که تقویم‌های سالانه مقاوم‌تر و کمتر در معرض آسیب هستند. شاید بپرسید چرا؟ با وجود قطعات بیشتر، ساخت تقویم‌های سالانه باید آسان‌تر باشد، چون نیازی به آن قطعه اضافه برای ردیابی سال‌های کبیسه ندارند.

وقتی تقویم سالانه معرفی شد، پاتک با انتقاد کلکسیونرهایی روبرو شد که حس می‌کردند این مدل، ساده‌سازیِ تقویم دائمی کلاسیک است. این دیدگاه، دلیل دیگری برای این است که چرا تقویم‌های سالانه تا سال ۱۹۹۶ ظاهر نشدند.

پس چرا سال ۱۹۹۶؟ آن زمان، دوره تحول در دنیای ساعت بود؛ بحران کوارتز رو به افول بود و اینترنت داشت دانش ساعت‌شناسی را برای همه در دسترس قرار می‌داد.

در بحبوحه این دوران پرآشوب برای ساعت‌سازان لوکس، فیلیپ استرن (Philippe Stern) با آینده‌نگری، پاتک فیلیپ را رهبری کرد و در برابر وسوسه سودهای سریع از طریق ساعت‌های بیش از حد پیچیده مقاومت کرد. در عوض، استرن تولید ساعت‌های پیچیده را کاهش داد تا خاص بودن برند را حفظ کند. برای پاسخ به تقاضای بازار، پاتک فیلیپ مدل 5035 با تقویم سالانه را معرفی کرد که با کالیبر نوآورانه 315 S QA کار می‌کرد. استرن آن را «یک پیچیدگی کاربردی» نامید که هوشمندانه بر پایه عملکرد ساده نمایش تاریخ ساخته شده بود.

معماری کالیبر 315، که در نشریه Europa Star (سال ۱۹۹۶، شماره ۲۱۸) و در گاه‌شمار جامع Collectability به آن اشاره شده، مکانیزم‌های سنتی تقویم را با چرخ‌ها و پینیون‌ها جایگزین کرده بود. یک چرخ ۲۴ ساعته با دو «انگشتی» تاریخ را جلو می‌برد و بین ماه‌های ۳۱ روزه و ۳۰ روزه تمایز قائل می‌شود. برای ماه‌های ۳۰ روزه، یک انگشتی اضافه، انتقال یکپارچه از روز سی‌ام به روز اول را در طول چهار ساعت تضمین می‌کند.

تنظیم تقویم از طریق سه دکمه فشاری مخفی (که باید با یک ابزار مخصوص کار کنند) در کنار بدنه انجام می‌شود و به کاربر اجازه می‌دهد در صورت نیاز، نمایشگرهای تاریخ، روز یا ماه را تنظیم کند—که در حالت ایده‌آل، فقط سالی یک بار در تاریخ اول مارس لازم است. نکته قابل توجه این است که کالیبر 315 تاریخ را از طریق یک پنجره در موقعیت ساعت ۶ نمایش می‌دهد که با یک ثانیه‌شمار مرکزی و یک نمایشگر ۲۴ ساعته همراه است. طراحی مدل 5035 خالصاً حال و هوای دهه ۹۰ میلادی را دارد.

جان ریردون (John Reardon)، بنیان‌گذار Collectability.com، در مصاحبه‌ای با Hodinkee گفت: «اگرچه در ابتدا جامعه کلکسیونرها با شوک و حیرت با مدل 5035 روبرو شدند، اما به زودی به یکی از پایه‌های اصلی خط تولید پاتک فیلیپ تبدیل شد و تقریباً یک دهه در تولید باقی ماند. این مدل به خوبی گذر زمان را تحمل کرده و اکنون به عنوان یکی از نمادین‌ترین طراحی‌های دهه ۱۹۹۰، هم از نظر زیبایی‌شناسی و هم از نظر مکانیکی، شناخته می‌شود. جالب اینجاست که کلمه “ارزش” با مدل 5035 مترادف شده و این موضوع امروز هم به همان اندازه ۲۵ سال پیش صادق است.»

تکامل رفرنس 5035

مدل 5035 توانست جایزه ساعت سال سوئیس را از Montre Passion دریافت کند. تا سال ۱۹۹۸، مدل Ref. 5036 با اضافه شدن نشانگر ذخیره انرژی و فاز ماه (Moon Phase) معرفی شد. سرانجام، تولید 5035 در سال ۲۰۰۴ به پایان رسید و این مدل با Ref. 5146 جایگزین شد که اندازه قاب آن به ۳۹ میلی‌متر افزایش یافته بود.

به نظر من، مدل Ref. 5146 بهترین تقویم سالانه پاتک فیلیپ است که می‌توان صاحبش شد. با قطر ۳۹ میلی‌متر، اندازه آن بی‌نقص است و باعث شده تناسبات نمایشگرهای فرعی روی صفحه از مدل‌های قبلی جذاب‌تر به نظر برسد، در حالی که زیبایی‌شناسی اصلی را حفظ کرده است. علاوه بر این، اضافه شدن فاز ماه—یکی از پیچیدگی‌های مورد علاقه و رمانتیک من—این ساعت را یک پله بالاتر می‌برد. این مدل به اندازه کافی به نسخه اصلی نزدیک است اما هویت خاص خودش را هم دارد. البته چند نسخه دیگر از تقویم‌های سالانه هم وجود دارند که بدون شک باید به عنوان «بهترین گزینه» در نظر گرفته شوند، اما انتخاب شخصی من این مدل است.

یک مدل واقعاً خاص و متفاوت در خط تولید تقویم‌های سالانه که حس می‌کنم باید به آن اشاره کنم، مدل Ref. 5135 Gondolo Calendario است. این ساعت با یک قاب бочкообразный (Tonneau) و یک موتور اتوماتیک جدید، کالیبر 324/205، تولید شد. همچنین چیدمان صفحه آن جدید بود و ماه، روز و تاریخ در سه پنجره جداگانه به صورت قوسی نمایش داده می‌شدند. این چیدمان بعدها در چند طراحی دیگر تقویم سالانه نیز به کار رفت. اما گوندولو جایگاه ویژه‌ای در تاریخ پاتک دارد. این نام از توزیع‌کننده برزیلی، Gondolo & Labouriau، گرفته شده که پاتک در اوایل قرن بیستم یک خانواده انحصاری از ساعت‌ها را برای آن‌ها می‌ساخت. (شاید عکس معروف «باشگاه گوندولو» را به یاد داشته باشید).

کالیبر جدید دارای چندین نوآوری بود. فرکانس آن ۴ هرتز یا ۲۸,۸۰۰ لرزش در ساعت بود که نه تنها نرخ ثابتی را تضمین می‌کرد، بلکه از پرتاب شدن روغن به بیرون از یاتاقان‌ها نیز جلوگیری می‌کرد. همچنین برای بهبود کارایی، روتور مرکزی طلای ۲۱ عیار بزرگ‌تر شده بود تا قدرت کوک بیشتری داشته باشد. ساختار سنتی دو بازویی Gyromax با یک طراحی چهار بازویی با تنها چهار وزنه جایگزین شد که استحکام پیچشی بیشتری ایجاد و تنظیم را ساده‌تر می‌کرد. در نهایت، پروفیل دندانه‌های چرخ‌دنده‌ها برای بهینه‌سازی انتقال قدرت از فنر اصلی به چرخ تعادل بازطراحی شد که دقت و قابلیت اطمینان ساعت را افزایش می‌داد.

پاتک فیلیپ به اصلاح طراحی تقویم سالانه خود ادامه داد. یک نمونه برجسته، مدل شیک Ref. 5960 است که به طور یکپارچه تقویم سالانه را با یک کرنوگراف فلای‌بک (Flyback) در یک ظاهر اسپرت و مدرن ترکیب کرد. این مدل بعدها به Ref. 5905 تکامل یافت که یکی دیگر از مدل‌های پاتک مورد علاقه همیشگی من است. (فکر کنم تعداد مدل‌های مورد علاقه‌ام کمی زیاد شد!)

همزمان در سال ۲۰۰۶، مدل Ref. 5396 رونمایی شد که تضاد چشمگیری داشت و به زیبایی تقویم سالانه را در یک قاب کلاسیک کالاتراوا جای داده بود. چیدمان متقارن صفحه دارای دو پنجره برای نمایش روز و ماه بود، در حالی که یک پنجره کوچک‌تر در ساعت ۶، زبان طراحی مدل‌های قدیمی‌تر مانند Ref. 5035 پیشگام و Ref. 3448 بزرگ را تداعی می‌کرد.

مدل 5396 یک برداشت پالوده و کلاسیک از تقویم سالانه ارائه می‌دهد و احتمالاً خواناترین آن‌هاست، هرچند نظرات همیشه متفاوت خواهد بود. این طراحی همچنین یادآور تقویم‌های دائمی اصلی است و شباهت زیادی به Ref. 1526 دارد.

تغییر دیدگاه نسبت به تقویم‌های سالانه

حرف من این است که تقویم‌های سالانه، گزینه‌ای با ارزش واقعی در دنیای ساعت‌های فوق پیچیده هستند.

تقویم‌های سالانه جواهرات بسیار دست‌کم‌گرفته‌شده‌ای در دنیای ساعت‌سازی هستند. آن‌ها بسیار ارزان‌تر از همتایان دائمی خود هستند، اما همچنان همان اصالت و احترامی را که ساعت‌های پیچیده دارند، حفظ می‌کنند. ورود تقویم‌های سالانه به خط تولید بسیاری از برندها پس از سال ۱۹۹۶، سرآغازی بود برای چیزی که ما امروز به عنوان ساعت‌سازی سطح بالا می‌شناسیم—دورانی که برندها نه تنها فهمیدند کلکسیونرها چه می‌خواهند، بلکه آن را در دنیای ساعت‌های لوکس، دست‌یافتنی‌تر کردند. با پذیرش تقویم‌های سالانه، ما ترکیبی زیبا از هنر، صنعتگری و کارایی را جشن می‌گیریم و ثابت می‌کنیم که پیچیدگی همیشه نباید با یک برچسب قیمت سرسام‌آور همراه باشد.